We hebben er 166 jaar op moeten wachten maar nu is het zover: de Nederlandse vertaling van De graaf van Montecristo ligt in de winkel. Een uitgelezen kans om het onoverzichtelijke leven en oeuvre van de romangigant Alexandre Dumas in tien stappen te doorgronden. En garde!
7. Roman
- Met de hulp van Auguste Maquet schrijft Dumas romans die tegenwoordig gelden als mijlpalen in het genre van de historische roman. Het tempo, de literaire kwaliteit en het succes van de eerste jaren is overrompelend. Alleen al de productie van 1844-1845 schenkt hem de eeuwigheid: De drie musketiers, Vingt ans après, Koningin Margot en De graaf van Montecristo. Samen goed voor de snelst geschreven én gelezen 5000 bladzijden wereldliteratuur.
- Dumas’ romanproductie omvat de gigantische periode van 64 v.Chr. tot 1866. Haast de hele Franse geschiedenis passeert de revue, wat hem er op latere leeftijd toe brengt zijn oeuvre onder één grote titel te verzamelen: Le Drame de la France. Een beetje in de lijn van Balzacs Comédie humaine maakt hij daarbij gebruik van diens bekende vondst: het terugkomen van dezelfde personages in meerdere romans. De geschiedenis is voor de schrijver in de eerste plaats een ‘kram om zijn romans aan op te hangen’, en over de historische correctheid van zijn romans is dan ook al veel inkt gevloeid.
- Soms maken tekstbezorgers er een irritant spel van om fouten te ontdekken. Een voetnoot op blz. 430 van mijn editie van Vingt ans après preciseert dat ‘26 augustus 1648 in werkelijkheid op een woensdag viel’ terwijl de auteur er een zondag van maakt. En dan? Dumas zelf zou antwoorden dat het ‘geoorloofd is de geschiedenis te verkrachten zolang je bij haar maar een kind verwekt’.
- Ondanks alle loopjes die hij soms met de geschiedenis neemt, beweert tijdgenoot en historicus Jules Michelet dat Dumas zijn volk meer historisch bewustzijn heeft bijgebracht dan alle gerespecteerde historici samen, een mening die tegenwoordig door zowel vooraanstaande Franse intellectuelen als de Fransman op de straat gedeeld wordt.
8. Vriendschap
- De drie musketiers is een van de meest gelezen romans uit de Franse literatuur. De inlijving van d’Artagnan als musketier, de gevaarlijke tocht naar Engeland op zoek naar de juwelen van de koningin, de executie van Milady… Zelden heeft een auteur honderden bladzijden avonturen aan elkaar gesmeed die meer dan honderdvijftig jaar later nog altijd geen seconde gaan vervelen.
- Het vervolg Vingt ans après maakt nog meer indruk. Het is misschien minder zwierig dan het eerste deel, maar het is rijper en komt historisch sterker uit de verf. De vier helden hebben een ontwikkeling doorgemaakt, waardoor ook de karaktertekening geslaagder is. Dumas gaat op dat elan verder in het monumentale Le vicomte de Bragelonne, een roman die blijft sprankelen ook al is hij dikker dan de eerste twee delen samen.
- Er bestaat geen langere en overtuigender ode aan de vriendschap dan de Musketierscyclus. Milan Kundera, die kritisch is over de mogelijkheid tot echte vriendschap in onze onoverzichtelijke samenleving, vraagt zich in Identiteit (1997) af of zelfs Dumas bij het schrijven van zijn beroemde epos al niet lijdt aan ‘de nostalgie van het verdwenen universum van de vriendschap’. Ook wanneer de musketiers uiteindelijk in vijandige kampen strijden, zullen ze elkaar blijven helpen. Vriendschap boven ideologie, boven koning of kardinaal.
9. Wraak
- Natuurlijk moet je ook De graaf van Montecristo lezen. Een imposant epos dat tot voor kort nog nooit integraal vertaald was in het Nederlands. Dankzij de inspanningen van Jan H. Mysjkin is aan dat euvel verholpen. Genoeg redenen om uitgelaten naar de boekhandel te rennen. Het verhaal van de ten onrechte veroordeelde Edmond Dantès, die na jaren gevangenschap op sublieme wijze wraak neemt, is niet alleen erg spannend, maar ook bijzonder knap gecomponeerd. Dumas stelt de vraag of de mens bij een afwezige, zwijgende God het recht heeft om zelf wraak te nemen. Of moet hij als volgeling van Christus vergeving schenken?